از این که دوستان تشریف بیاورند به « نیاک» و در برخورد به یادداشتهای من نظر و انتقادات شان را به هر زبان بنویسند نه فقط کوچکترین شکوه ای ندارم بلکه به جد و با منتهای خضوع و فروتنی ممنون و سپاسگزار همه دوستان هستم. مستقل از این که در باره این یادداشتها چه نظری دارند، این دوستان کمک می کنند تا سعی کنم آدم اندکی بهتری بشوم و این خودش غنیمت است. این دوستان ارجمند، مرابرای همیشه مدیون خویش ساخته اند.
کم پیش آمده است که در باره آن چه که در باره یادداشتها نوشته اند به پاسخ گوئی مفصل برآمده باشم ولی کامنت هائی هم هست که از نوع ویژه اند. آن قدر ویژه اند که نمی شود به آنها جواب ننوشت. برای نمونه، بنگرید به این کامنت:

«اتفاقا توفیقی داشتم و به محضر جناب آقای دکتر غنی نژاد شرفیاب شده بودم در مکالمه اختصاصی که با ایشان داشتم فرمودند هیچ اقتصادی در دنیا نیست که با نظریات مخالف بازار بتواند رشد داشته باشد و ایشان با الهام از هایک و تکمیل دیدگاههای او اشاره داشتند همه اینها طریق بردگی است نمونه اش کوبا که یک روسپی خانه است و دیکتاتور خونخواری مثل کاسترو در آن حاکم بلامنازع است در عوض همه اقتصادهای بازار دنیا هم به رفاه رسیده اند و هم همان کارگران را از فقر و دیکتاتوری نجات داده اند.»
( این تکه را من برجسته کرده ام. ا.س)

خیال ندارم با پاسخ گوئی مفصل به این نوع بدآموزی ها و آدرس غلط دادن ها بپردازم. ولی مسایلی هست که می شود با توسل با رقم و عدد به بررسی شان بر آمد. حرف نویسنده محترم این کامنت را که خلاصه بکنم این می شود که وضع کوبا از خیلی از کشورهای دیگر بدتر است. و در کشورهائی که با اقتصاد بازار اداره می شوند، « کارگران» از « فقر و دیکتاتوری» نجات یافته اند. اگرحرف نویسنده کامنت را درست فهمیده باشم، او باید این حرف را بر مبنای یک مقایسه زده باشد. چون اگر مقایسه ای صورت نگرفته باشد طبیعتا، این گونه حرف وسخن گفتن هم بی تعارف، پرت می شود و نشانه دق دل خالی کردن. ولی، ابتدا به ساکن باید دید که کوبا در این جا با کدام کشورها مقایسه شده است؟ و از آن گذشته، معیار سنجش و قضاوت چیست؟ در این که در کوبا، روسپی گری وجود دارد تردیدی نیست- به قول معروف، آن که گناهی مرتکب نشده است، سنگ اول را بیندازد!یعنی، متاسفانه این پدید ه است که در همه کشورها وجود دارد- ولی آیا به واقع، کوبا به تعبیری که نویسنده کامنت می گوید، یک روسپی خانه است؟ یا اگر از آقای دکتر غنی نژاد درست نقل کرده باشد، به ادعای ایشان، به راستی وضعیت در کوبا از دیگر کشورها بدتر است؟
وقتی دیگر کامنت های این نویسنده را می خوانید می بینید که ایشان هم برای خودشان، « مرادی» دارند و این حرفها را ظاهرا براساس برداشتهای خویش از حرفهای « مراد» می زنند. در این هم حرفی نیست فقط امیدوارم که از« زبان» ایشان سخن نگفته باشند!
ولی اجازه بدهید یک بار دیگر هم بگویم، اگرچه بارها نوشته ام، ولی باردیگر تکرار می کنم که آن چه که درایران داریم، نه اقتصاد به تعبیرمتعارف آن، بلکه، اقتصاد سیاست زده است که پایه هایش نه در این زمین، که در هواست. یعنی،بخش عمده ای از دوستان اقتصاد دان ما درایران، به عینیت زندگی کار ندارند. بی تعارف بگویم، اقتصادی که تبلیغ می کنند، به شدت، ایدئولوژی زده است و درک نمی کنند انگار، که در جهان امروز، و به ویژه با توجه به وضعیت خاص خود ما، اوضاع بسی حساس تر از آن است که بتوان وقت بیشتری را صرف این نوع اقتصادی کرد که با واقعیت های زندگی سروکار ندارد.
من می گویم اگر اگر اززیادی فقر و نداری در جهان حرف می زنیم می توانیم با تکیه به آمار و ارقام حرف بزنیم که کسی نتواند مارا به یک جانبه نگری یا سوء نیت سیاسی متهم کند. به همین نحو، وقتی از رشد و غنا سخن می گوئیم، این جا می توانیم ادعاها را با آمار وارقام نشان بدهیم. ارقام و آمارهایش را نیز به احتمال زیاد سازمان ملل متحد (و یا درموارد دیگر صندوق بین المللی پول و بانک جهانی) تهیه کرده است. این سازمان نیز هر عیب و ایرادی داشته باشد، سازمانی « چپ گرا» نیست که کسی بتواند به آن تهمت جانبداری بزند. سندی که برای وارسی بیشتروضعیت کوبا در دست داریم گزارش توسعه انسانی سال 2005 است که سازمان ملل متحد منتشرکرده است.
همین جا بگویم و تاکید کنم که حرفم اصلا و ابدا این نیست که کسی از نبود آزادی های فردی در کوبا انتقاد نکند. اصلا و ابدا حرفم این نیست که در کوبا مشکل اقتصادی نداریم. حرفم بطور بسیار ساده ای این است که به خوانندگان یادداشتها و خطابه های اقتصادی خویش آدرس غلط ندهیم. بی تعارف، با مردم ایران اندکی مهربان تر باشیم و سعی نکنیم قورباغه را رنگ کرده و به جای قناری به آنها قالب بکنیم! این مردم، شریف تر از آن هستند که بیش از این، بازیچه بلهوسی های نظری بنده وامثال بنده بشوند! دریک کلام، با این مردم صادق باشیم.
اگرچه باید از نبود دموکراسی سیاسی در کوبا انتقاد کرد ولی- به نظر من- نباید از آن پرده ساتری برای کتمان دست آوردهای اقتصادی همین نظام سیاسی ساخت. مسئله این است که جامعه انسانی مجموعه بسیار پیچیده ای از مناسبات گسترده بین انسانها و نهادهائی است که در گذر زمان متحول شده به شکل وصورت های متنوعی نمودار می شوند. باید پذیرفت که جامعه ارگانیسم زنده ای است که دائما د رحال تحول و تغییر است . البته که باید آرمان داشت ولی برای ارزیابی از دست آوردها، مقایسه واقعیت ها با آرمان ها همیشه دلسرد کننده است. فرق نمی کند می خواهد کوبا باشد یا امریکا، می خواهد انگلیس باشد و یا کره شمالی، باید روشن شود که مبنای مقایسه ای که صورت می گیرد، چیست؟ مقایسه هرکدام از این کشورها با یک الگوی ایده آل، سراز کمبودها و ناهنجاری های بسیار در می آورد. تردیدی نیست که میزان این ناهنجاری ها در انگلیس به مراتب بسیار کمتر از ناهنجاری های موجود در کره شمالی است. می خواهم بگویم که اگر می خواهیم دیگران به حرف و حدیث ما، گوش بدهند باید این حرف وحدیث را نه فقط مستند بزنیم بلکه باید در بیان واقعیت ها، هم صداقت داشت و هم رشادت. روشن خواهد شد که چه می گویم.
با این مقدمه، اگر به گزارش توسعه انسانی 2005 توجه کنیم مشاهده می کنیم که اندیس توسعه انسانی در کوبا از 125 کشور دیگر جهان بیشتر است ( یعنی در میان 177 کشوری که در جدول آمده است، کوبا رتبه 52 ام دارد.) برای مثال، این کشورها، مکزیک، مالزی، برزیل، عربستان سعودی، چین، فیلی پین، ترکیه ، و مصر در مراحل بسیار پائین تر از کوبا قرار دارند. در این جدول، ایران درمقام 99 ام و هند نیز در مقام 127 ام قرار دارد.
اجازه بدهید به معیارهای دیگر بپردازم. درصد کسانی که به سن 40 سالگی نمی رسند در کوبا3.2 درصد است در حالی که میزان اش در مکزیک 6%، مالزی 4.3%، برزیل 10.3%، تایلند، 9.9%، فیلیپین 7.2%و ایران 7.2%، ترکیه 8.9% و در مصر 7.8% و در هندوستان نیز 16.6% است. درصد بیسوادی در میان بزرگسالان در کوبا از همه این کشورها به مراتب کمتر است. میزانش در کوبا 3.1% ولی در مکزیک، 9.7%، مالزی 11.3%، برزیل 11.6%، سنگاپور 7.5%، فیلیپین7.4%، ترکیه 11.7%، ایران 23%، مصر 44.4% ودر برزیل نیز 39% است.
درصد کسانی که به آب سالم دسترسی ندارند، در کوبا و مکزیک 9% ولی در برزیل 11%، در تایلیند، 15%، فیلپین 15%، ایران وترکیه 7% و درهندوستان 14% است. کودکان تا 5 سال که به دلیل بدی تغذیه گرفتار کم وزنی هستند، در کوبا 4% ولی در مکزیک 8%، در مالزی 12%، برزیل 6%، سنگاپور 14%، تایلند 19%، فیلپین 31%، ترکیه 8%، ایران 11%، مصر9% و در هندوستان هم 47% است.
درصد باسوادی در میان مردان کوبائی، از یونان، سنگاپور، شیلی، مکزیک، مالزی و ترکیه بیشتر است. درصد باسوادی در میان زنان، با مردان تقریبا برابر است ( 96.8% در مقایسه با 96.9%) و از درصد باسوادی در میان زنان یونان، سنگاپور، شیلی، تایلند و مکزیک بیشتر است. برای مقایسه می گویم در حالی که این نسبت در کوبا 96.8% درصد است در ایران این رقم 70.4% و در هند هم 47.8% و در پاکستان نیز فقط 35.2% است. از نظرشماره طبیب به ازای جمعیت، درسرتاسر جهان، فقط وضعیت در ایتالیا بهتراز کوبا ست یعنی، به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت، کوبا 591 طبیب دارد ( ایتالیا 606 نفر) در حالی که این رقم برای انگلیس، تنها 166، استرالیا، 249، کانادا 209، ژاپن 201، فرانسه، 329 و برای ایران نیز تنها 105 نفراست. از نظر تعداد نمایندگان زن در پارلمان ملی، تنها سه کشوراسکاندیناوی در مقایسه با کوبادر وضعیت بهتری قرار دارند. با صرف %18.7 از تولید ناخالص داخلی در آموزش و پرورش، کوبا در جهان مقام اول را دارد و صرف 6.5% از تولید ناخالص داخلی در امورات بهداشتی، با پیشرفته ترین کشورهای جهان قابل مقایسه است. هزینه آموزش در ایران و شیلی، به ترتیب 4.9% و 4.2% تولید ناخالص داخلی این کشورها ست. 99% از کودکان تا یک ساله کوبائی بر علیه بیماری سل و سرخک مصونیت دارند که از بسیاری از کشورهای جهان بیشتر است.
البته همین جا بگویم که پیشاپیش می دانم که به « دفاع» از « دیکتاتوری خونخوار فیدل کاسترو» متهم خواهم شد همان گونه که به خیلی چیزهای دیگر. به قول معروف، باکم نیست. آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است؟ من می گویم حرف وسخن را باید « مستند» زد. دهها سال، اگر نگویم به گسترای تاریخ مان- است که بدون واهمه از هیچ بازخواستی در باره هر چیز و همه چیز « نظر» داده ایم و کاری هم به این نداشته ایم که برای نشان دادن آن چه که می گوئیم سند ومدرک هم ارایه کنیم. اگر هم با یک دیگر بگومگو کرده ایم هدف نه یادگیری ازیک دیگر و تصحیح خطاها و اشتباهات بلکه د راغلب موارد « منکوب کردن» طرف دیگر بوده است. حتی « گفتگو» های ما، همه مختصات یک « دوئل» را در خود نهفته دارد که در پایان، یک طرف باید از « میدان» به در برود. من خود را در هیچ « میدانی» نمی بینم و با هیچ کس و تاکید می کنم با هیچ کس، هم سرجنگ و ستیز نداریم. دنیا بسی از بزرگتر از آن است که در ذهن من بگنجد و من نیز کوچک تر از آن هستم که دیگران « جای مرا» در این دنیای بزرگ « تنگ» کرده باشند! در نتیجه ، هیچ نیازی احساس نمی کنم که باید کسی را از « میدان» بدر بکنم. پس اضافه کنم، که هدفم در این یادداشت، به هیچ وجه چشم پوشی از کمبودهای انکارناپذیر موجود در کوبا نیست. من وکیل و وصی هیچ کس و هیچ دیدگاهی نیستم. به همین نحو، سالهاست که پذیرفته ام که اگرچه « آرمان» داشتن بسیار هم مقدس است ولی، برای رسیدن به آرمان، باید واقعیت ها را آن گونه که هست، دید و شناخت تا شرایط و پیش شرط ها برای رسیدن به آن « آرمان ها» فراهم شود. اندیشیدن به و حفظ این آرمان ها می تواند منشاء انرژی و انگیزه برای حرکت باشد ولی بدون دانستن این که در کجا هستیم و به کجا می خواهیم برسیم، آرمان ها به شکل وبشیره « ناکجاآباد» دگرسان می شوند وتردیدی نیست که در آن صورت، کوشندگان، پی نخودسیاه فرستاده می شوند. از منظری که من به جهان می نگرم، تداوم این کار کم از تکرار یک جنایت نیست.
شدیدا توصیه می کنم که خودتان به گزارش توسعه انسانی که از سوی سازمان ملل متحد منتشر شده است مراجعه کنید. اتفاقا بسیار مفید خواهد بود اگر شما نیز تفسیر خودتان را از این گزارش در اختیار دیگران بگذارید.