داشتم از موانع فرهنگی توسعه اقتصادی درایران می گفتم. مسئله فرهنگی دیگری كه به گمان من، پی آمدهای مشخصی برروند توسعه دارد، تمایل ملی وسراسری شده ما به شانه خالی كردن از زیر بار مسئولیت هاست. به سخن دیگر، ما در عرصه مسئولیت پذیری كمبود های جدی داریم و مادام كه به این وجه نپردازیم، وضعیت كنونی ما ادامه خواهد یافت. البته همین جا، به اشاره بگویم و بگذرم كه مسئولیت گریزی ما، به واقع روی دیگر سكة بی اختیاری ماست كه خود، انعكاسی از بی حقی گسترده ما در عرف و قوانین جاری مملكتی است. ما هنوز كه هنوز است با به رسمیت شناختن فرد وفردیت و حقوق و آزادی های فردی در جامعه مسئله و مشكل داریم. بدیهی و حتی می گویم طبیعی است كه كس یا كسانی كه از حق و حقوق فردی بهره مند نمی شوند، برای پذیرش مسئولیت نیز آمادگی نخواهند داشت. این وضعیت كلی، بهتری زمینه برای پیدایش و نمو دیدگاههای توطئه سالار است كه در میان ما، هم سابقه ای طولانی دارد و هم ریشه ای عمیق. و به همین خاطر نیز هست كه ما همیشه می كوشیم كس یا كسان دیگری را مسئول كمبودها و مشكلات خود معرفی كنیم. عكس العمل به همه جائی شدن این ذهنیت توطئه سالار به این صورت در آمده است كه در سالهای اخیر، شماری از محققان برای اجتناب از این دیدگاه خطاآمیز، به تبلیغ دیدگاه خطا آمیز دیگری متمایل شده اند. این دیدگاه، به جای وارسیدن همة آنچه هائی كه هست، با نگرشی یك سویه، فقط به وارسیدن عوامل درونی می پردازد و نقش تكمیل كننده عوامل برون ساختاری را در تدارك وضعیتی كه در آن هستیم، یا بطور كلی انكار می كند،‌و یا به قدر كفایت بررسی نمی نماید. من بر آن سرم، كه برای رسیدن به درك معقولانه تری از مشكلات توسعه در ایران، باید به وارسیدن تركیبی از این دو دسته عوامل، یعنی عوامل دورن و برون ساختاری، پرداخت. بی گمان، این نیز درست است كه بستر تاثیر گذاری عوامل برون ساختاری، مختصات دورن ساختاری جامعه ماست. با این همه، نه فقط نادیده گرفتن عوامل درونی، راهگشا نیست، بلكه، نادیده گرفتن عوامل برونی نیز نمی تواند به ساز و كاری موثر برای رفع مشكلاتی كه داریم، منجر شود.