فکر می کنم من وشما بر سر این نکته توافق داریم که رشوه خواری و رشوه دهی بد است و مخرب. نه فقط اخلاق اجتماعی را به تباهی می کشد بلکه، نظام اقتصادی را از کارآمدی می اندازد. هرکی به هر کی می شود. تقریبا همه چیز بی حساب و کتاب می شود. ولی برخلاف این باور، شماری از محققین بر این اعتقادند که فساد، برای نمونه رشوه، مشروط بر این که « در محدوده ای حفظ شود» اغلب« برمبنای نظریه پاره تو» خواستنی ومطلوب است»(1). برای این که این بهینه سازی عملی شود، کمبودی لازم است والبته روشن است که در این اقتصادها، کمبود ها فراوانند. براساس این انگاره، فقط به مکانیزمی نیازمندیم که بتواند امکانات دست یابی به عرضه محدود را براساس تمایل وتوانائی پرداخت یک مقدار اضافی سامان دهد. این مقدار اضافی بسته به شرایط موجود می تواند متفاوت باشد. به گفته رشید، « رشوه براین نیازها کاملا منطبق است». اما رشوه چگونه موجب بهبود کارآئی در اقتصاد می شود؟ برای این که رشوه خواری موجب بهبود کارآئی بشود باید فرض کنیم بربازارها رقابت کامل حکمفرماست. و اما، بازاری که بر آن رقابت کامل حکم فرماست، چگونه عمل می کند؟ این جاست که کل بحث هائی که در باره امکان بهبود کارآئی به وسیله رشوه ارایه می شود مثل بادکنکی می ترکد. به این نکته باز خواهم گشت.
ادعا شده است که تمایل به رشوه دادن « از منافع شخصی فرا می روید که به اندازه قدرت جاذبه زمین قابل اعتماد است». نظام متکی بر رشوه بر نظامهای دیگری که بر اساس قیمت های ثابت دست به تبعیض بین متقاضیان می زنند، ارجحیت دارد. دلیل این ارجحیت هم این است که نظام متکی بر رشوه، قابلیت انعطاف زیادی دارد و در عکس العمل دربرابر توان و نیازهای گروه های مشخص تغییر می کند (2). کوتاه سخن این که رشوه ستانها « به واقع مثل کارگزاران حراج والراس عمل می کنند که مقدار رشوه را پائین و بالا می برند» تا« به کسانی که ازطریق آمادگی برای پرداخت رشوه بیشتر، نیاز بیشتر خود را نشان می دهند، ارجحیت بدهند (3). پی آمدهای اقتصادی رشوه به همین جا ختم نمی شود. اگر رشوه ستانها از « طبقه کارآفرینان» باشند، و اگر « بخش عمده ای از درآمدهای به دست آمده از رشوه را در فعالیت های مولد» سرمایه گذاری کنند و اگر« این فعالیتها مقدار قابل توجهی همبستگی پیشرو همبستگی قهقرائی داشته باشد، تاثیراتشان بر رشد اقتصادی بسیار مثبت خواهد بود»(4). در دنیای جذاب این اقتصاد دانان، برای این که این گونه بشود، دو پیش گزاره دیگر لازم است.
- از آن جا که رشوه دهی به قدر رشوه ستانی نشانه فساد است باید فرض کنیم که همگان در جوامع توسعه نیافته فاسدند و مشتاق که در این « حراج» موقعیت ها با منابع محدود شرکت کنند. این پیش گزاره از آن جهت لازم است تا بهینه سازی برمبنای نظرات پاره تو از همان ابتدا گرفتار تناقض نشود. رقابت مابین شرکت کنندگان در این « حراج» مقدار رشوه را بالا می برد و در نتیجه، تنها کسانی که توان پرداخت رشوه بالاتر را دارند در این « مسابقه » باقی می مانند. از آنچائیکه در این نگرش، توانائی پرداخت مقدار بیشتر نشانه کارآئی بیشتر است، در دراز مدت، تنها شرکت کنندگان کارآ در میدان رقابت باقی می مانند. به این ترتیب، به ادعای این اقتصاد دانان کارآئی تخصیصی افزایش می یابد.
- در پیوند با شرایط ومقدمات ورود به این « حراج» و خروج از آن، می بایست اطلاعات کامل برای همگان مهیا باشد. این پیش گزاره به این جهت لازم است تا همگان از امکانات برابر، حداقل در حوزه اطلاعات برای شرکت در مسابقه بهره مند باشند.
اگر فساد ورشوه خواری موجب بهبود کارآئی تخصیصی بشود بی گمان برفرایتد توسعه اقتصادی تاثیرات مثبت خواهد داشت. پرسش اساسی این است که آیا در دنیای واقعی چنین ارتباطی بین رشوه و تخصیص کارآ وجود دارد یا خیر؟ قبل از پاسخ گوئی به این پرسش، اجازه بدهید خلاصه ای از مباحث مدافعان این انگاره را به دست بدهم.
ادامه خواهد داشت.....


(1)Salim Rashid: “ public utilities in egalitarian LDC;s: The role of bribery in achieving Pareto efficiency”, in Kyklos, vol. 34, 1981, p. 449
(2) همان، ص 453
(3)همان، ص 456
(4)Omotunde E.G. Johnson: “ An economic analysis of corrupt government, with special application to Less Developed Countries”, in Kykos, vol. 28, 1975, p. 53